Strona głównaGeografia - zakres rozszerzony

Geografia - zakres rozszerzony

Podstawa programowa przedmiotu Geografia

IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony

Cele kształcenia – wymagania ogólne:

I. Dostrzeganie prawidłowości dotyczących środowiska przyrodniczego, życia i gospodarki człowieka oraz wzajemnych powiązań i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka.

Uczeń wskazuje i analizuje prawidłowości i zależności wynikające z funkcjonowania sfer ziemskich oraz działalności człowieka w różnorodnych warunkach środowiska, wskazując znaczenie rosnącej roli człowieka i jego działań w środowisku geograficznym w różnych skalach (lokalnej, regionalnej i globalnej).

II. Analiza i wyjaśnianie problemów demograficznych społeczeństw.

Uczeń analizuje etapy i cechy rozwoju demograficznego ludności na świecie, charakteryzuje dynamikę i zróżnicowanie procesów ludnościowych, wiążąc zagadnienia demograficzne z czynnikami przyrodniczymi i rozwojem cywilizacyjnym; wykorzystuje do analiz informacje o aktualnych wydarzeniach na świecie.

III. Proponowanie rozwiązań problemów występujących w środowisku geograficznym, zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy, w tym między narodowej.

Uczeń wskazuje propozycje rozwiązań lokalnych, regionalnych i globalnych problemów środowiskowych, demograficznych i gospodarczych zgodnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju oraz opartych na równoprawnych zasadach współpracy między regionami i państwami.

IV. Pozyskiwanie, przetwarzanie oraz prezentowanie informacji na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, w tym również technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz Geograficznych Systemów Informacyjnych (GIS).

Uczeń zdobywa informacje oraz rozwija i doskonali umiejętności geograficzne, wykorzystując wszystkie dostępne (w tym najnowsze) źródła informacji, pomiary i obserwacje bezpośrednie; potrafi selekcjonować i przetwarzać informacje do prezentacji wybranych zagadnień.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe.

1. Źródła informacji geograficznej. Uczeń:

  1. klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria;
  2. oblicza odległości w terenie oraz powierzchnię na podstawie map wykonanych w różnych skalach;
  3. odczytuje i opisuje cechy środowiska przyrodniczego (np. ukształtowanie i rzeźbę terenu, budowę geologiczną) i społeczno-gospodarczego (np. rozmieszczenie zasobów naturalnych, ludności, szlaki transportowe) na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej i tematycznej;
  4. interpretuje zjawiska geograficzne przedstawiane na wykresach, w tabelach, na schematach i modelach;
  5. formułuje zależności przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i czasowe między wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystując  mapy tematyczne;
  6. przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie za mieszkania według przygotowanego planu;
  7. stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych środowiska geograficznego;
  8. korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania i prezentacji informacji geograficznych.

2. Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:

  1. wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszech świecie;
  2. charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny;
  3. wskazuje konsekwencje ruchów Ziemi;
  4. oblicza wysokość górowania Słońca w dowolnym miejscu na Ziemi w dniach rów no nocy i przesileń;
  5. oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń;
  6. opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku;
  7. wyjaśnia przyczynę występowania: dni i nocy polarnych na obszarach podbiegu nowych, zorzy polarnej, zaćmień Słońca i Księżyca;
  8. wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego.

3. Sfery Ziemi – atmosfera. Uczeń:

  1. wyjaśnia mechanizm cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej i wyż szych szerokościach geograficznych oraz opisuje przebieg procesów pogodowych (ruch mas powietrza, fronty atmosferyczne i zjawiska im towarzyszące);
  2. wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury powietrza i opadów;
  3. wyjaśnia na przykładach genezę wiatrów (stałych i okresowych oraz lokalnych) i wskazuje ich znaczenie dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej (rolnic twa, komunikacji);
  4. charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatu na Ziemi i uzasadnia ich zasięgi;
  5. rozpoznaje strefę klimatyczną i typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów;
  6. przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych;
  7. wyjaśnia na przykładach obserwowane przyczyny i skutki globalnych zmian klimatu na Ziemi.

4. Sfery Ziemi – hydrosfera. Uczeń:

  1. omawia cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych;
  2. opisuje występowanie i zasoby wód w oceanach i na lądach (jeziora, rzeki, lodowce, wody podziemne);
  3. charakteryzuje sieć rzeczną i typy genetyczne jezior na poszczególnych kontynentach;
  4. rozpoznaje i opisuje cechy ustrojów rzecznych wybranych rzek;
  5. wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek i jezior;
  6. objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich, falowania, pływów, upwellingu oraz ich wpływ na warunki klima tyczne i środowisko życia wybrzeży;
  7. wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów i ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów;
  8. wyjaśnia powstawanie źródeł i ocenia przyrodnicze i gospodarcze znaczenie wód podziemnych;
  9. wyjaśnia przyczyny różnej wysokości występowania granicy wiecznego śniegu w różnych szerokościach geograficznych;
  10. wyjaśnia proces powstawania lodowców na przykładach z różnych kontynentów;
  11. wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów;
  12. opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach świata i wskazuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą.

5. Sfery Ziemi – litosfera. Uczeń:

  1. opisuje skład mineralogiczny skorupy ziemskiej, główne grupy i rodzaje skał oraz ich gospodarcze zastosowanie i ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych;
  2. charakteryzuje najważniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach Ziemi (fałdowania, dryf kontynentów, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia, rozwój świata organicznego);
  3. planuje i przeprowadza obserwację odkrywki lub odsłonięcia geologicznego;
  4. ocenia zmiany środowiska w holocenie związane z działalnością człowieka;
  5. charakteryzuje główne procesy wewnętrzne prowadzące do urozmaicenia powierzchni Ziemi – wulkanizm, plutonizm, ruchy skorupy ziemskiej, wstrząsy tektoniczne, ruchy górotwórcze (paleozoiczne, mezozoiczne, kenozoiczne) oraz formy powstałe w ich wyniku;
  6. charakteryzuje zjawiska wietrzenia fizycznego i chemicznego (np. kras, lateryzacja) oraz opisuje produkty i formy powstałe w wyniku tych procesów;
  7. opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji wodnej (rzecznej, morskiej, jeziornej), lodowcowej i eolicznej;
  8. wykazuje wpływ cech budowy geologicznej i działalności człowieka na grawitacyjne ruchy masowe (obrywanie, spełzywanie, osuwanie);
  9. opisuje cechy ukształtowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów wewnętrznych i zewnętrznych dla wybranego regionu.

6. Sfery Ziemi – pedosfera i biosfera. Uczeń:

  1. charakteryzuje procesy glebotwórcze i omawia cechy głównych rodzajów gleb strefowych i niestrefowych oraz ocenia ich przydatność rolniczą;
  2. planuje i przeprowadza obserwację profilu glebowego w miejscu zamieszkania;
  3. wyjaśnia zróżnicowanie formacji roślinnych na Ziemi i piętrowość roślinną na Ziemi oraz przyporządkowuje typowe gatunki flory i fauny dla poszczególnych stref krajobrazowych Ziemi;
  4. dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym;
  5. wskazuje podejmowane na świecie działania na rzecz ochrony i restytucji środowiska geograficznego;
  6. omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju i ocenia możliwości ich realizacji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej.

7. Klasyfikacja państw świata. Uczeń:

  1. wyróżnia kryteria podziału państw według PKB na jednego mieszkańca oraz Wskaźnika Rozwoju Społecznego (HDI);
  2. porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego;
  3. odczytuje na mapach aktualny podział polityczny.

8. Ludność. Uczeń:

  1. analizuje, wyjaśnia i ocenia warunki przyrodnicze dla osiedlania się ludzi (na przykładach różnych regionów świata);
  2. określa cechy rozmieszczenia ludności na Ziemi, wskazując obszary jej koncentracji i słabego zaludnienia;
  3. analizuje przestrzenne różnice w wielkości wskaźników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego;
  4. opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach z wybranych państw świata;
  5. ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego w wybranych państwach;
  6. charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych państwach;
  7. przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie i zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i wielkości;
  8. wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa;
  9. charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności świata;
  10. określa strukturę funkcjonalno-przestrzenną różnych miast i ocenia jej zmiany wraz z rozwojem państw;
  11. charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności świata i ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę;
  12. wskazuje przyczyny i konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie.

9. Działalność gospodarcza na świecie. Uczeń:

  1. wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa;
  2. wykazuje zależności między rodzajami produkcji rolnej a warunkami naturalnymi i rozmieszczeniem ludności oraz charakteryzuje różne typy rolnictwa na świecie;
  3. wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie i wskazuje rejony ich upraw;
  4. porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych;
  5. uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie;
  6. wskazuje możliwości rozwoju wykorzystania zasobów oceanów i mórz;
  7. charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii postępujące wraz z rozwojem gospodarczym państw świata i ocenia skutki wynikające z rosnącego zużycia energii oraz konieczność pozyskiwania nowych źródeł energii;
  8. wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozmieszczenie i rozwój wybranych branż;
  9. uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej państw na różnym poziomie rozwoju gospodarczego i ocenia wpływ przemysłu zaawansowanych technologii na rozwój gospodarczy i jakość życia;
  10. charakteryzuje znaczenie usług materialnych i niematerialnych;
  11. planuje i prowadzi badania zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania;
  12. przedstawia, na podstawie danych statystycznych, poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego;
  13. analizuje kierunki geograficzne i strukturę towarową eksportu i importu w wybranych państwach;
  14. wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji i integracji politycznej;
  15. wyjaśnia przyczyny i przebieg konfliktów zbrojnych w wybranych regionach współczesnego świata.

10. Geografia Polski – środowisko przyrodnicze. Uczeń:

  1. opisuje cechy ukształtowania powierzchni Polski i określa jej związek z budową geologiczną, wykazuje wpływ orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju;
  2. ocenia walory i określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie wybranych krain geograficznych Polski;
  3. charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych i ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce;
  4. omawia cechy reżimu polskich rzek;
  5. charakteryzuje składowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym;
  6. wskazuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior i sztucznych zbiorników wodnych;
  7. wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i wskazuje skutki gospodarcze;
  8. charakteryzuje typy naturalnych zbiorowisk roślinnych i wskazuje charakterystyczne gatunki;
  9. wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce;
  10. przedstawia dominanty środowiska krain geograficznych Polski na podstawie map te ma tycznych, danych statystycznych i obserwacji bezpośrednich;
  11. uzasadnia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce (w tym także działań podejmowanych we współpracy z innymi państwami).

11. Geografia Polski – zagadnienia ludnościowe. Uczeń:
 

  1. charakteryzuje rozwój demograficzny Polski w wybranych okresach na podstawie danych statystycznych i wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności Polski wraz z rozwojem gospodarczym oraz porównuje ją z innymi państwami;
  2. wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski;
  3. wskazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce;
  4. analizuje okresowe zmiany salda migracji zewnętrznych i wewnętrznych oraz wyjaśnia ich przyczyny;
  5. wyjaśnia zmiany procesów urbanizacyjnych i osadnictwa wiejskiego, wiążąc je z prze mianami gospodarczymi i społecznymi w Polsce.

12. Geografia Polski – działalność gospodarcza. Uczeń:
 

  1. ocenia poziom wykorzystania warunków naturalnych na podstawie wielkości i rodzajów produkcji rolniczej w porównaniu z innymi państwami Unii Europejskiej;
  2. wskazuje zmiany strukturalne zachodzące w polskim rolnictwie;
  3. wskazuje obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych i analizuje zmiany wielkości ich eksploatacji;
  4. porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych państwach świata;
  5. wskazuje dziedziny produkcji przemysłowej dynamicznie się rozwijające;
  6. przedstawia zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r.;
  7. wskazuje przykłady i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;
  8. przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach Unii Europejskiej;
  9. podaje przykłady przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce mające wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i usług;
  10. wskazuje głównych partnerów handlowych oraz kierunki geograficzne i strukturę towarową wymiany międzynarodowej Polski.