Wymagania historia gimnazjum
Podstawa programowa wyznacza niniejsze wymagania szczegółowe stawiane przed uczniami przystępującymi do egzaminu gimnazjalnego:
1. Najdawniejsze dzieje człowieka. Uczeń:
- porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i opisuje skutki przyjęcia przez człowieka trybu osiadłego;
- wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami życia człowieka.
2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Uczeń:
- lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje starożytnej Mezopotamii i Egiptu;
- charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie;
- wyjaśnia znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw;
- rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.
3. Starożytny Izrael. Uczeń:
- charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu;
- wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a mono teizmem, odwołując się do przykładów.
4. Cywilizacja grecka. Uczeń:
- wyjaśnia wpływ środowiska geografi cznego na gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji;
- umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Sparcie i Atenach peryklejskich;
- charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków – język, system wierzeń, teatr oraz igrzyska olimpijskie.
5. Cywilizacja rzymska. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie;
- wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec niewolników i ludów podbitych;
- podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską;
- rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa rzymskiego.
6. Dziedzictwo antyku. Uczeń:
- charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze;
- podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na cywilizację współczesną.
7. Chrześcijaństwo. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa;
- wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.
8. Arabowie i świat islamski. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich;
- opisuje podstawowe zasady i symbole islamu;
- wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem.
9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej;
- charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karoliński;
- charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III;
- opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X–XI w.
10. Bizancjum i Kościół wschodni. Uczeń:
- lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;
- charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka);
- wyjaśnia przy czyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.
11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. Uczeń:
- rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego;
- wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu;
- charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.
12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. Uczeń:
- wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa;
- porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej;
- rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy stylem romańskim a stylem gotyckim, z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu.
13. Polska pierwszych Piastów. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów;
- wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej;
- wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski;
- ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.
14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego;
- opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego;
- porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko krzyżackimi w epoce Piastów;
- opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym;
- ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej;
- charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przy łączeniu ziem ruskich.
15. Polska w dobie unii z Litwą. Uczeń:
- wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą;
- porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Jagiellonów;
- charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.
16. Wielkie odkrycia geograficzne. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii;
- ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla Nowego Świata.
17. Humanizm i renesans. Uczeń:
- wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy;
- charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza;
- ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej.
18. Rozłam w Kościele zachodnim. Uczeń:
- wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim;
- opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okoliczności powstania kościoła anglikańskiego;
- wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące wzmocnieniu katolicyzmu.
19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
- ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów;
- przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
- charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle europejskim;
- przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego;
- rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.
20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:
- wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje;
- wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i artykułów henrykowskich;
- przedstawia zasady wolnej elekcji;
- ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.;
- rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki we własnym regionie.
21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Uczeń:
- wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją;
- wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie;
- ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.;
- wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej w II połowie XVII w.
22. Formy państwa nowożytnego. Uczeń:
- charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii absolutnej;
- wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej;
- porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu);
- wyjaśnia, na czym polegała specyfi ka ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy.
23. Europa w XVIII w. Uczeń:
- wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce;
- charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau;
- porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. Uczeń:
- przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich;
- wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.;
- charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego oraz dostrzega przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich.
25. Bunt poddanych – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Uczeń:
- przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość;
- ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;
- wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.
26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. Uczeń:
- przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej;
- sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja;
- wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa;
- rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przy kłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.
27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. Uczeń:
- sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze;
- przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego;
- rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
28. Rewolucja francuska. Uczeń:
- wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki;
- wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej;
- opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.
29. Epoka napoleońska. Uczeń:
- opisuje zmiany w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych i politycznych;
- wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego;
- ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona.
30. Europa po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
- przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego,uwzględniając jego decy zje w sprawie polskiej;
- wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Eu ropie w I połowie XIX w.
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:
- wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;
- podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;
- identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;
- opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w. na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.
32. Europa i świat w XIX w. Uczeń:
- opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;
- dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec;
- wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.;
- ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw.
33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
- wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeńskim;
- charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego;
- ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie.
34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe;
- przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych;
- rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych;
- charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji.
35. Życie pod zaborami. Uczeń:
- wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej;
- charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec zaborców;
- porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX w., uwzględniając możliwości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju narodowego;
- przedstawia główne nurty życia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:
- przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego;
- charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia politycznego;
- przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i prze miany obyczajowe.
37. I wojna światowa i jej skutki. Uczeń:
- wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi na przełomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy;
- charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem nowych środków technicznych.
38. Rewolucje rosyjskie. Uczeń:
- wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.;
- wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji;
- opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy; charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.
39. Sprawa polska w I wojnie światowej. Uczeń:
- charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy zwolenników różnych orientacji politycznych;
- ocenia wysiłek zbrojny Polaków;
- wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.