Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka

V. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.

1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów). Uczeń:

1. rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, według opisu itd.) tkanki budujące ciało człowieka oraz podaje ich funkcję i lokalizację w organizmie człowieka;
2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji;
3. przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów oraz między układami.

2. Homeostaza organizmu człowieka. Uczeń:

1. przedstawia mechanizmy i narządy odpowiedzialne za utrzymanie wybranych parametrów środowiska wewnętrznego na określonym poziomie (wyjaśnia regulację stałej temperatury ciała, rolę stałości składu płynów ustrojowych, np. stężenia glukozy we krwi, stałości ciśnienia krwi);
2. określa czynniki wpływające na zaburzenie homeostazy organizmu (stres, szkodliwe substancje, w tym narkotyki, nadużywanie leków i niektórych używek, biologiczne czynniki chorobotwórcze);
3. wymienia przyczyny schorzeń poszczególnych układów (pokarmowy, oddechowy, krwionośny, nerwowy, narządy zmysłów) i przedstawia zasady profilaktyki w tym zakresie.

3. Układ ruchu. Uczeń:

1. analizuje budowę szkieletu człowieka;
2. analizuje budowę różnych połączeń kości (stawy, szwy, chrząstkozrosty) pod względem pełnionej funkcji oraz wymienia ich przykłady;
3. przedstawia antagonizm pracy mięśni szkieletowych;
4. porównuje budowę i działanie mięśni gładkich, poprzecznie prążkowanych szkieletowych oraz mięśnia sercowego;
5. wymienia główne grupy mięśni człowieka oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała;
6. przedstawia budowę i wyjaśnia mechanizm skurczu sarkomeru;
7. analizuje procesy pozyskiwania energii w mięśniach (rola fosfokreatyny, oddychanie beztlenowe, rola mioglobiny, oddychanie tlenowe) i wyjaśnia mechanizm powstawania deficytu tlenowego;
8. analizuje związek pomiędzy systematyczną aktywnością fizyczną a gęstością masy kostnej i prawidłowym stanem układu ruchu.

4. Układ pokarmowy i przebieg procesów trawiennych. Uczeń:

1. omawia budowę poszczególnych elementów układu pokarmowego oraz przedstawia związek pomiędzy budową a pełnioną funkcją;
2. podaje źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczególnym uwzględnieniem roli witamin, soli mineralnych, aminokwasów egzogennych, nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika;
3. przedstawia i porównuje proces trawienia, wchłaniania i transportu białek, cukrów i tłuszczów;
4. analizuje potrzeby energetyczne organizmu oraz porównuje (porządkuje) wybrane formy aktywności fizycznej pod względem zapotrzebowania na energię;
5. analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem zdrowia (otyłość i jej następstwa zdrowotne, cukrzyca, anoreksja, bulimia).

5. Układ oddechowy. Uczeń:

1. opisuje budowę i funkcje narządów wchodzących w skład układu oddechowego;
2. wyjaśnia znaczenie oddychania tlenowego dla organizmu;
3. przedstawia mechanizm wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz określa rolę klatki piersiowej i przepony w tym procesie;
4. określa rolę krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla;
5. analizuje wpływ czynników zewnętrznych na stan i funkcjonowanie układu oddechowego (alergie, bierne i czynne palenie tytoniu, pyłowe zanieczyszczenia powietrza).

Potrzebujesz konsultacji lub korepetycji z biologii  - zadzwoń 510 40 90 35

/!\  Uwaga = aktualizacja programu dydaktycznego według CKE do roku 2025 z tego zakresu można zobaczyć <tutaj_kilk>

6. Układ krwionośny. Uczeń:

1. charakteryzuje budowę serca i naczyń krwionośnych, wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnionych funkcji;
2. wykazuje współdziałanie układu krwionośnego z innymi układami (limfa tycznym, pokarmowym, wydalniczym, dokrewnym);
3. przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym (z uwzględnieniem przy stosowania w budowie naczyń krwionośnych i występowania różnych rodzajów sieci naczyń włosowatych);
4. charakteryzuje funkcje poszczególnych składników krwi (krwinki, płytki, przeciw ciała);
5. przedstawia główne grupy krwi w układzie AB0 oraz czynnik Rh;
6. analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem i funkcjonowaniem układu krwionośnego (miażdżyca, zawał serca, żylaki).

7. Układ odpornościowy. Uczeń:

1. opisuje elementy układu odpornościowego człowieka;
2. przedstawia reakcję odpornościową humoralną i komórkową, swoistą i nieswoistą;
3. wyjaśnia, coś to jest konfl ikt serologiczny i zgodność tkankowa;
4. przedstawia immunologiczne podłoże alergii, wymienia najczęstsze alergeny (roztocza, pyłki, arachidy itd.);
5. opisuje sytuacje, w których występuje niedobór odporności (immunosupresja po przeszczepach, AIDS itd.), i przedstawia związane z tym zagrożenia;
6. wyjaśnia, co to są choroby autoimmunizacyjne, podaje przykłady takich chorób.

8. Układ wydalniczy. Uczeń:

1. wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu człowieka;
2. przedstawia budowę i funkcję poszczególnych narządów układu wydalniczego (nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa);
3. wykazuje związek między budową nerki a pełnioną funkcją;
4. przedstawia sposób funkcjonowania nefronu oraz porównuje składniki moczu pierwotnego i ostatecznego;
5. wyjaśnia, na czym polega niewydolność nerek i na czym polega dializa.

9. Układ nerwowy. Uczeń:

1. opisuje budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów;
2. przedstawia rolę układu autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego;
3. przedstawia istotę procesu powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego;
4. wymienia przykłady i opisuje rolę przekaźników nerwowych w komunikacji w układzie nerwowym;
5. opisuje łuk odruchowy oraz wymienia rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się;
6. wykazuje kontrolno-integracyjną rolę mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego części: kory, poszczególnych płatów, hipokampu;
7. przedstawia lokalizację i rolę ośrodków korowych;
8. przedstawia biologiczne znaczenie snu.

10. Narządy zmysłów. Uczeń:

1. klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj bodźca, przedstawia ich funkcje oraz przed stawia lokalizację receptorów w organizmie człowieka;
2. przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania (omawia drogę bodźca);
3. przedstawia budowę i określa rolę błędnika, zmysłu smaku i węchu;
4. przedstawia podstawowe zasady higieny narządu wzroku i słuchu.

11. Budowa i funkcje skóry. Uczeń:

1. opisuje budowę skóry i wykazuje zależność pomiędzy budową a funkcjami skóry (ochronna, termoregulacyjna, wydzielnicza, zmysłowa);
2. przedstawia podstawowe zasady profi laktyki chorób skóry (trądzik, kontrola zmian skórnych, wpływ promieniowania UV na stan skóry i rozwój chorób nowotworowych skóry).

12. Układ dokrewny. Uczeń;

1. klasyfikuje hormony według kryterium budowy chemicznej oraz przedstawia wpływ hormonów peptydowych i sterydowych na komórki docelowe;
2. wymienia gruczoły dokrewne, podaje ich lokalizację i przedstawia ich rolę w regulacji procesów życiowych;
3. wyjaśnia mechanizmy homeostazy (w tym mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego) i ilustruje przykładami wpływ hormonów na jej utrzymanie;
4. wykazuje nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej w regulacji hormonalnej (opisuje mechanizm sprzężenia zwrotnego między przysadką mózgową a gruczołem podległym na przykładzie tarczycy);
5. wyjaśnia mechanizm antagonistycznego działania niektórych hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny i parathormonu;
6. wyjaśnia działanie adrenaliny i podaje przykłady sytuacji, w których jest ona wydzielana;
7. analizuje działanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie i rozród człowieka;
8. podaje przykłady hormonów tkankowych (gastryna, erytropoetyna) i ich roli w organizmie.

13. Układ rozrodczy. Uczeń:

1. charakteryzuje przebieg dojrzewania fizycznego człowieka;
2. przedstawia budowę i funkcje żeńskich i męskich narządów płciowych;
3. analizuje przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy;
4. przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego;
5. przedstawia fi zjologię zapłodnienia.

14. Rozwój człowieka. Uczeń:

1. opisuje metody wykorzystywane w planowaniu rodziny;
2. wyjaśnia istotę badań prenatalnych oraz podaje przykłady sytuacji, w których war to z nich skorzystać;
3. opisuje przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka i płodu, z uwzględnieniem roli łożyska, oraz wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy przebieg ciąży;
4. przedstawia etapy ontogenezy człowieka (od narodzin po starość).